Πίστη: Πώς πρέπει νά προσέχει τόν εαυτό του όποιος ζεί μέσα στόν κόσμο.
Ψυχή όλων τών ασκήσεων, πού γίνονται γιά τόν Κύριο, είναι η προσοχή. Δίχως προσοχή, όλες αυτές οι ασκήσεις είναι άκαρπες, νεκρές.
Όποιος ποθεί τή σωτηρία του πρέπει νά μάθει νά προσέχει άγρυπνα τόν εαυτό του, είτε ζεί στή μόνωση είτε ζεί μέσα στόν περισπασμό, οπότε καμιά φορά, καί χωρίς νά τό θέλει, παρασύρεται από τίς συνθήκες.
Άν ο φόβος τού Θεού γίνει τό ισχυρότερο απ όλα τ άλλα αισθήματα τής καρδιάς, τότε πιό εύκολα θά προσέχουμε τόν εαυτό μας, τόσο στήν ησυχία τού κελιού μας όσο καί μέσα στόν θόρυβο πού μάς κυκλώνει από παντού.
Στή διατήρηση τής προσοχής πολύ συμβάλλει η συνετή μετρίαση τής τροφής, πού μειώνει τή θέρμη τού αίματος. Η αύξηση αυτής τής θέρμης από τά πολλά φαγητά, από τήν έντονη σωματική δραστηριότητα, από τό ξέσπασμα τής οργής, από τό μεθύσι τής κενοδοξίας καί από άλλες αιτίες προκαλεί πολλούς λογισμούς καί φαντασιώσεις, δηλαδή τόν σκορπισμό τού νού. Γι αυτό οι άγιοι πατέρες σ εκείνον πού θέλει νά προσέχει τόν εαυτό του συστήνουν πρίν απ όλα τή μετρημένη, διακριτική καί διαρκή εγκράτεια από τίς τροφές (2).
Όταν σηκώνεσαι από τόν ύπνο πρόκειται γιά μιά προεικόνιση τής αναστάσεως τών νεκρών, πού περιμένει όλους τούς ανθρώπους, νά κατευθύνεις τίς σκέψεις σου στόν Θεό. Νά προσφέρεις σάν θυσία σ Εκείνον τούς πρώτους καρπούς τής λειτουργίας τού νού σου, όταν αυτός δέν έχει ακόμα προσλάβει καμιά μάταιη εντύπωση.
Αφού ικανοποιήσεις όλες τίς ανάγκες τού σώματος, όπως κάθε άνθρωπος πού σηκώνεται από τόν ύπνο, διάβασε μέ ησυχία καί αυτοσυγκέντρωση τόν συνηθισμένο προσευχητικό σου κανόνα. Φρόντισε όχι τόσο γιά τήν ποσότητα όσο γιά τήν ποιότητα τής προσευχής. Αυτό σημαίνει νά προσεύχεσαι μέ απόλυτη προσοχή. Έτσι θά φωτιστεί καί θά ζωογονηθεί η καρδιά από τήν κατάνυξη καί τή θεία παρηγοριά.
Μετά τόν κανόνα τής προσευχής, προσπαθώντας πάλι μ όλες σου τίς δυνάμεις γιά τή διατήρηση τής προσοχής, νά διαβάζεις τήν Καινή Διαθήκη, κυρίως τό Ευαγγέλιο. Διαβάζοντας, νά σημειώνεις μέ επιμέλεια τίς παραγγελίες καί τίς εντολές τού Χριστού, γιά νά κατευθύνεις σύμφωνα μ αυτές όλες σου τίς πράξεις τής ημέρας, φανερές καί κρυφές.
Η ποσότητα τής μελέτης εξαρτάται από τίς δυνάμεις σου καί από τίς περιστάσεις. Δέν πρέπει νά βαραίνεις τόν νού σου μέ υπέρμετρη ανάγνωση προσευχών ή τής Γραφής. Δέν πρέπει, επίσης, νά παραμελείς τίς υποχρεώσεις σου γιά νά προσευχηθείς ή νά μελετήσεις περισσότερο. Όπως η άμετρη χρήση υλικής τροφής προκαλεί διαταραχές στό στομάχι καί τό εξασθενίζει, έτσι καί η άμετρη χρήση πνευματικής τροφής εξασθενίζει τόν νού, τού προκαλεί αποστροφή πρός τίς ευσεβείς ασκήσεις καί τού φέρνει αθυμία (3).
Στόν αρχάριο οι άγιοι πατέρες συστήνουν νά προσεύχεται συχνά αλλά σύντομα. Όταν ο νούς ωριμάσει πνευματικά καί δυναμώσει, τότε θά μπορεί νά προσεύχεται αδιάλειπτα. Σέ τέτοιους χριστιανούς, πού έχουν γίνει ώριμοι, φτάνοντας στά μέτρα τής τελειότητας τού Χριστού (4), αναφέρονται τά λόγια τού αποστόλου Παύλου: «Επιθυμώ νά προσεύχονται οι άνδρες σέ κάθε τόπο καί νά σηκώνουν στόν ουρανό χέρια καθαρά (από κάθε μολυσμό), δίχως οργή καί λογισμούς» (5), δηλαδή δίχως εμπάθεια, περισπασμό ή μετεωρισμό. Γιατί αυτό πού είναι φυσικό γιά έναν άνδρα, δέν είναι ακόμα φυσικό γιά ένα νήπιο.
Αφού, λοιπόν, ο άνθρωπος φωτιστεί από τόν Ήλιο τής δικαιοσύνης, τόν Κύριο Ιησού Χριστό, μέσω τής προσευχής καί τής μελέτης, μπορεί νά επιδοθεί στίς καθημερινές του ασχολίες, προσέχοντας ώστε σ όλα τά έργα καί τά λόγια του, σ όλη τήν ύπαρξή του νά κυριαρχεί καί νά ενεργεί τό πανάγιο θέλημα τού Θεού, όπως αυτό αποκαλύφθηκε καί εξηγήθηκε στούς ανθρώπους μέ τίς ευαγγελικές εντολές.
Άν στή διάρκεια τής ημέρας υπάρχουν ελεύθερες στιγμές, χρησιμοποίησέ τες γιά νά διαβάσεις μέ προσοχή μερικές επιλεγμένες προσευχές ή περικοπές τής Αγίας Γραφής, ενισχύοντας έτσι τίς ψυχικές σου δυνάμεις, πού έχουν εξασθενήσει από τίς διάφορες δραστηριότητες μέσα στόν πρόσκαιρο κόσμο. Άν τέτοιες χρυσές στιγμές δέν υπάρχουν, νά λυπάσαι γι αυτό, όπως άν είχες χάσει θησαυρό. Ό,τι χάθηκε σήμερα δέν πρέπει νά χαθεί καί αύριο, γιατί η καρδιά μας εύκολα παραδίνεται στή ραθυμία καί τή λήθη. Απ αυτές, πάλι, γεννιέται η σκοτεινή άγνοια, πού καταστρέφει τό έργο τού Θεού, τό έργο τής σωτηρίας τού ανθρώπου (6).
Άν συμβεί νά πείς ή νά κάνεις κάτι πού έρχεται σέ αντίθεση μέ τίς εντολές τού Θεού, τότε χωρίς καθυστέρηση διόρθωσε τό σφάλμα σου μέ τήν ειλικρινή μετάνοια. Μέ τή μετάνοια νά επιστρέφεις πάντα στόν δρόμο τού Θεού, όταν ξεφεύγεις απ αυτόν, καταφρονώντας τό θείο θέλημα. Μή μένεις γιά πολύ έξω από τόν δρόμο τού Θεού! Στίς αμαρτωλές σκέψεις καί φαντασιώσεις καί στά εμπαθή αισθήματα νά αντιπαραθέτεις μέ πίστη καί ταπείνωση τίς ευαγγελικές εντολές, λέγοντας μαζί μέ τόν άγιο πατριάρχη Ιωσήφ: «Πώς μπορώ νά κάνω αυτό τό κακό καί ν αμαρτήσω μπροστά στόν Θεό;» (7).
Όποιος προσέχει τόν εαυτό του πρέπει ν απαρνηθεί γενικά κάθε φαντασίωση, όσο ελκυστική καί εύσχημη κι άν φαίνεται αυτή. Κάθε φαντασίωση είναι περιπλάνηση τού νού όχι στήν περιοχή τής αλήθειας αλλά στή χώρα τών φαντασμάτων, πού δέν υπάρχουν ούτε πρόκειται νά υπάρξουν καί πού πλανούν τόν νού, εμπαίζοντάς τον. Συνέπειες τών φαντασιώσεων είναι η απώλεια τής προσοχής, ο σκορπισμός τού νού καί η σκληρότητα τής καρδιάς τήν ώρα τής προσευχής. Έτσι αρχίζει η διαταραχή τής ψυχής.
Τό βράδυ, όταν πηγαίνεις γιά ύπνο πού, μετά τήν εγρήγορση τής ημέρας καί σέ σύγκριση μ αυτήν, προεικονίζει τόν θάνατο, νά εξετάζεις τίς πράξεις πού έκανες όσο ήσουνα ξύπνιος. Ένας τέτοιος αυτοέλεγχος δέν είναι δύσκολος γιά τόν άνθρωπο πού ζεί προσεκτικά. Γιατί η προσοχή εξαφανίζει τή λήθη, πού είναι φαινόμενο τόσο συνηθισμένο σ όποιον έχει περισπασμούς. Έτσι, λοιπόν, αφού θυμηθείς όλες τίς αμαρτίες πού έκανες στή διάρκεια τής ημέρας, είτε μέ πράξεις είτε μέ λόγια είτε μέ σκέψεις, εγκάρδια πρόσφερε γι αυτές τή μετάνοιά σου στόν Θεό, έχοντας τή διάθεση τής διορθώσεως. Μετά διάβασε τόν κανόνα τής προσευχής σου. Τέλος, κλείσε τήν ημέρα σου όπως τήν άρχισες, δηλαδή μέ θεϊκούς λογισμούς.
Τήν ώρα πού κοιμάται ο άνθρωπος, πού πάνε όλες οι σκέψεις καί τά αισθήματά του; Τί μυστική κατάσταση είναι αυτή τού ύπνου, κατά τήν οποία τόσο η ψυχή όσο καί τό σώμα ζούν καί συνάμα δέν ζούν, αποξενωμένα καθώς είναι από τήν αίσθηση τής ζωής, σάν νεκρά; Ακατανόητος είναι ο ύπνος, όπως καί ο θάνατος. Όπως στήν αιώνια ανάπαυση, έτσι καί στήν πρόσκαιρη τού ύπνου η ψυχή ξεχνάει ακόμα καί τίς πιό μεγάλες πίκρες, ακόμα καί τίς πιό φοβερές επίγειες συμφορές.
Καί τό σώμα;!… Αφού σηκώνεται από τόν ύπνο, οπωσδήποτε θά αναστηθεί καί από τούς νεκρούς.
Ο μεγάλος αββάς Αγάθων είπε: «Είναι αδύνατο νά προκόψουμε στήν αρετή, άν δέν προσέχουμε άγρυπνα τόν εαυτό μας» (8). Αμήν.
Άγιος Ιγνάτιος Brianchaninov (Επίσκοπος Καυκάσου καί Μαύρης Θάλασσας)
____________
1. Συντάχθηκε γιά έναν ευσεβή λαϊκό πού ήθελε νά ζεί προσεκτικά μέσα στόν κόσμο.
2. Βλ Οσίου Φιλόθεού του Σιναΐτου, Νηπτικά κεφάλαια Μ’, γ’. ιε’.
3. Πρβλ. Αββά Ισαάκ τού Σύρου, Λόγοι Ασκητικοί, ΚΓ’, 16-17.
4. Πρβλ. Εφ. 4:13.
5. Α’ Τιμ. 2:8.
6. Πρβλ. Οσίου Μάρκου τού Ασκητού. Επιστολή πρός Νικόλαον μονάζοντα Οσίου Πέτρου τού Δαμασκηνού, Βιβλίον Α’, Περί εμπράκτου γνώσεως.
7. Γεν. 39:9
8. Πρβλ Τό Γεροντικόν, Αββάς Αγάθων, απόφθεγμα η’.
